16-мақала: Түлкібас өңірі «Түлік басы» деп те аталған
сүйрет : prokoni.ru
Ыспан
Тілімізде түлкі мен түркі-ден басқа түлік деген де сөз бар және кезінде білдей бір …
… шаруашылығы Түлкібас ет-сүт совхозы аталған Түлкібас жері – түлкі, түркі ғана емес, осы түлікке де бай өңір.
Сірә, Тәңіртаудың таңғажайып жері, Қаратау мен Алатаудың түйіскен төрінде [1] жатқан топырағы құнарлы, шөбі шұрайлы, Мыңбұлақ аталған тоғайы сулы Түлкібас жазығы мал шаруашылығы үшін де аса қолайлығымен ерекшеленсе керек. Қытай деректері де бұл өлкенің мыңғырған аң-құс пен төрт түлік малға толы болғанын [2] аңдатады.
«Бір кездері Түлікбас шығар деушілер де болды. Бірақ мұның да жасанды екені сезіліп тұратын» [3] делінетінімен, қызыл тілімізге қайдан ілініп, қалай ғана оралып қалғанын біле алмай, бірнеше ғасырдан бері ақылымызды арса етіп келген Түлкібас Түркібасы-дан емес, осы түлік—тен, түлік басы-нан түрленсе керек.
Бұлай дейтініміз – Ордабасы, Қозыбасы деген жер-су аты, мал басы, төл басы, түлік басы деп сөйлеу, мұндай атау сөз қазақ тіліне тән құбылыс әрі күні кеше, өткен ғасырдың 70-жылдарында-ақ үлкен апаларымыздың Түлік-басы деп, бұл сөзді, ел атын осылай бөлектей айтатыны да жадымызда.
Тек сонда әуелгі Түлік басы Түлкібас-қа қалай айналды деген сұрақ туады. Ал бұл қалай жүзеге асуы мүмкін?
- Мырзахметұлы М., Байғұт М., Сахабат С. Түркібасы атын қайтарайық //ЕҚ, 04.10.17, № 190;
- Дәулетхан Ә. Түркеш қағанаты: саяси және мәдени тарихи зерттеу (692–766-ж.) //Тарих ғылымның кандидаты дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация, А., 2002 – 95-, 99-, 109-б.
- Қамзабекұлы Д. Тіл. Білік. Дәстүр //Тіл саясаты: тағылым мен тәжірибе, А., 2006, 256 б. (90-б.)
Осы тақырыпты алдыңғы және келесі мақалалар
- «Түркі» деуге не негіз? — http://turki.kz/t-rki-deuge-ne-negiz
- «Түркі» деудің негізі — http://turki.kz/t-lki-deudi-negizi
- «Түлкі» деудің негізі — http://turki.kz/t-lki-deudi-negiz
- Көпшілік: дұрысы — Түлкібас емес, Түркібас дейді екен — http://turki.kz/k-pshilik-d-ry-sy-t-lkibas-emes-t-rkibas-dejdi-eken
- Ғылым: «Түлкібас емес, Түркібас» депті, ал дәлелі … — http://turki.kz/y-ly-m-t-lkibas-emes-t-rkibas-depti-al-d-leli
- «Түлкібас» түлкібасты әулиеден шыққан деген де бар — http://turki.kz/t-lkibas-t-lkibasty-ulieden-shy-an-degen-de-bar
- Түргеш қағанатының ордасы Түлкібаста тұрған ба? — http://turki.kz/t-rgesh-a-anaty-ny-ordasy-t-lkibasta-t-r-an-ba
- Айта-айта «Түркібас» «Түлкібас» болған ба? — http://turki.kz/ajta-ajta-t-rkibas-t-lkibas-bol-an-ba
- Бартольдтың Түлкібас емес, Түркібас дегені ырас па? — http://turki.kz/bartol-dty-t-lkibas-emes-t-rkibas-degeni-y-ras-pa
- Бартольдтың Түлкібас туралы өз сөзі — http://turki.kz/v-bartol-dty-t-lkibas-turaly-z-s-zi
- «Түлкібас» пен «Түркібас» туралы Бартольд сөзінің мәнісі — http://turki.kz/tulkibas-pen-turkibas-turaly-bartold-sozining-manisi
- Ал ғылым не дейді, Түлкібас па, Түркібас па? — http://turki.kz/al-ghylym-ne-dejdi-tulkibas-pa-turkibas-pa
- Алыстағы түріктің қазақ жеріне қатысы — http://turki.kz/alystaghy-turikting-qazaq-zherine-qatysy
- Түркі әлемінің қапыда кеткен қасқыры — http://turki.kz/turki-alemining-qapyda-ketken-qasqyry
- Түлкінің басына байланған бақ па еді — http://turki.kz/tulkining-basyna-bajlanghan-baq-pa-edi
- 16-мақала: Түлікбас өңірі «Түлік басы» деп те аталған — http://turki.kz/16-maqala-tulkibas-ongiri-tulik-basy-dep-te-atalghan
- 17-мақала : «Түлік басы» тіркесінің «Түлкібас» деген сөзге айналу себебі — http://turki.kz/17-maqala-tulik-basy-tirkesining-tulikbas-degen-sozge-ajnalu-sebebi/
- 18-мақала : «Түлікбас»-тың «Түлкібас»-қа айналу себебі — http://turki.kz/18-maqala-tulikbas-tyng-tulkibas-qa-ajnalu-sebebi
- 19-мақала : «Түлкібас»-тың «Түлікбас»-тан несі артық? — http://turki.kz/19-maqala-tulkibas-tyng-tulikbas-tan-nesi-artyq
- 20-мақала : Әуелгі «Түрік басы»-ға «Түлік басы» атауының үстемелену себебі — http://turki.kz/20-maqala-auelgi-turik-basy-gha-tulik-basy-atauynyng-ustemelenu-sebebi/
- 21-мақала : «Түркібас»-тың ұмытылып, «Түлкібас»-тың қалу себебі — http://turki.kz/21-maqala-turkibas-tyng-umytylyp-tulkibas-tyng-qalu-sebebi/
