Ахмет Төренің ажырағысы келмейтін асыл сөзінің аржағы

сүйрет :Janis60.livejournal.com 

Ыспан

Сөзін қазақ дәрігерлері бір-бірімен қазақ­ша тілдесуі үшін қазақи-кәсіби лекси­ка орнығуы қажет деп оң, орынды бастаған Мұқаң, артынша-ақ бұл ойынан айный қалып,…

… грек, латын тілінен енген … абсорбция деген терминді орыс тіліндегі түсіндірмесіне сүйеніп, «сіңіру», «жұтылу», «сорылу» деп қа­зақ­шалап шатастып жүрміз. Сіңіру – усвоение, жұтылу – поглощение, соры­лу – всасывание, ал абсорбцияның өзіне тән сипаты бар ерекше процесс, … терминнің семантикасынан а­л­шақ кететін, кейде түпкі терминнің де­фи­ни­циясына қайшы келетін шала туған ба­ламалардың пайдасынан гөрі зияны басым [1] деп қорытады.

Ырасында, солай ма?

Біріншіден, мұндағы жұтылу-поглощение, сорылу-всасывание, сіңіру-усвоение дегендер – осылай дәлірек жұптастыруға болатын өзара мағыналас, ұқсас және мүмкіндігіне қарай бірін-бірі алмастыра алатын атау-түсініктер. Әрі осылай жұптастыруға болатыны үшін-ақ бұл тіларалық пара-парлардың әсіресе алдыңғы екеуі абосробция-ның мәнін тіпті бере алмайды деуге болмайды.

Екіншіден, өзіне тән сипаты бар ерекше процесс делініп отырған абсорбция – адам ақылы, қазақ ойы жетпейтін нәрсе емес. Атап айтқанда, ол:

– «впитывание, (микроаб) сорбция, поглощение, всасывание» [2],

–«(лат. absorptio от absorbere — поглощать) — поглощение вещества всем объёмом сорбента» [3] деп түсіндіріледі.

Жалпы бұған түбірлес тағы адсорбция, сорбция дегендер бар және от лат. sorbeo — поглощаю: поглощение твёрдым телом либо жидкостью различных веществ из окружающей среды [4] деп түсіндірілетін сорбция – жалпы түсінік, жалпы атау да, абсорбция мен адсорбция – оның түрлері.

Ал мұндағы аб – іші, ішіне дегенді білдірсе, ад – беті, бетіне дегенді білдіреді. Яғни «адсорбция[от лат. ad- – к, при и sorbere – поглощать, всасывать] – поглощение вещества поверхностным слоем сорбента» [5] деген сөз.

Олай болса, абсорбция-ның бар ерекшелігі – затты ішіне тартатындығы, ішіне жабыстыратындығында, яғни жұтатындығында ғана және бұл архи заманауй, асқын ғылыми терминнің тілімізде әуелден бар, қарапайым әрі келтірілгендерден әлдеқайда дәл аталған қазақшасы да жоқ емес.

Алдыңғы және келесі мақалалар

1. Ахмет-Төренің «аборт»-ына айтарым — http://turki.kz/ahmet-torening-abort-yna-ajtarym
2. «Түсік — ай-күніне жетпей туу» деппіз. Осымыз дұрыс па? — http://turki.kz/tusik-aj-kunine-zhetpej-tuu-deppiz-osymyz-durys-pa
3. «Аборт» па, «түсік» пе — таразға тартайық — http://turki.kz/abort-pa-tusik-pe-tarazgha-tartajyq
4. «Делать аборт — түсік түсіруді жасау» десек, бұған не дер едіңіз? — http://turki.kz/delat-abort-tusik-tusirudi-zhasau-desek-bughan-ne-der-edingiz
5. Орыс көршісі соқыр шығып, бір көзі содан қысық қазекең — http://turki.kz/orys-korshisi-soqyr-shyghyp-bir-kozi-sodan-qysyq-qazekeng
6. Ахмет төренің ов-шылдығы ұстап айтқаны — http://turki.kz/ahmet-torening-ov-shyldyghy-ustap-ajtqany
7. Академик апамыз бен ағамыздың аласы мен шаласы — http://turki.kz/akademik-apamyz-ben-aghamyzdyng-alasy-men-shalasy
8. Ахмет Төренің ажырағысы келмейтін асыл сөзінің аржағы — http://turki.kz/ahmet-torening-azhyraghysy-kelmejtin-asyl-sozining-arzhaghy

1. Мухамбедия Ахмет-Төре Медицина терминдерін қалай қазақшалап жүрміз? //https://www.egemen.kz/article/169917-meditsina-terminderin-qalay-qazaqshalap-zhurmiz?fbclid; https://m.facebook.com/story.php?story_fbid;
2. Абсорбция //Словарь русских синонимов, https://dic.academic.ru/dic.nsf/ntes/20/
3. Абсорбция //ru.wikipedia.org
4. Сорбция //ru.wikipedia.org
5. Адсорбция //dic.academic.ru›dic.nsf/es/3726/адсорбция