«Улика» «ілік»-тен …

Steemit.com

Хасен Қожа-Ахмет

УЛИКА

      ЕТүС: IL  цеплять, зацаплять: tikәn tonnіү  ildi – колючка  зацепила шубу (МаҚ І 169);  ILІ- : ili qapuү – дверь, закрытая на крючек (МаҚ І 192).

     ЕТ іл; Қаз. іл, ілу – цеплять, ілік – зацепка; Ор. улика;

Түрктің «ілік» сөзі орыс тілінде екі мағынаға ие болып кеткен: 1. улика – ілік; 2.уличать – әшкерелеу.

Қазақ «ілік» сөзін қолданбай, қазір «айғақ» деген араб-парсы сөзін қолдануда.

«Гусь» «қаз»-дан …

ГУСЬ  

ЕТүС: QAZ  гусь (МаҚ І т., 254 б.); ҚҰС (құш) птица: құс йауызы сауысқан (МаҚ І т., 439 б.)

ТұМаС: ГАСА  птица (водоплавающая) (Уд.).  ЕТ қаз; құщ;  Қаз. қаз, құс;  Ор. гусь.

«Курица» «құр»-дан, «петух» «тауық»-тан шыққан

КУРИЦА

Қаз. қораз – петух; Ор. (куриц)а.

Эвенк.  ҺУРКИ тетерка, глухарь (самка)  Қаз. құр, күрке-(тауық) – (индюк), қораз – (петух); Ор. куриц(а).

   Қазақ тіліндегі «қораз» сөзінен Орыстың «курица» сөзі жасалса, керісінше,  «тақуқ» сөзінен «петух» жасалынған:

     ЕТүС: TAQUQ  курица (МК І 447);  ГИТУКУ  куропатка; ҒОДАРҒА — курица (Ман.).

     ЕТ тақуқ; Қаз. т_ауық; Ор. пе(тух).

    (Моң. КУРИЦА  тахиа; ПЕТУХ  эр тахиа, азарган (айғыр) тахиа).

Мұндағы:

ЕТүС – «Ежелгі түркі сөздігі», Л., 1969
ТұМаС – Тұңғұс-манжұр тілдерінің салыстырмалы сөздігі, Л., 1975
МаҚ – Махұмұт Қашқаридың «Түркі сөздігі», 1072-74-ж.
ЕТ – Ежелгі түркі
Ор. – орыстық
Қаз. – қазақтық
Эвенк. – эвенкілік

          Ескерім: Қысқарған сөзден кейінгі рим саны – кітап томын, арап саны – бетін, кішкентай сан – жолды көрсетеді. Мысалы: МаҚ ІІ 213 – Махмұт Қашқари еңбегінің 2-томы, 213-беті дегенді білдіреді немесе АЙ 24₇ – Ақымет Йүгнеки 24-беті, 7- жол дегенді білдіреді.